Thành cổ Châu Sa – Di tích ít người biết giữa lòng thành phố Quảng Ngãi

Giữa những ồn ào của phố thị hiện đại, ít ai ngờ rằng ngay trong lòng thành phố Quảng Ngãi lại tồn tại một công trình cổ mang đậm dấu ấn lịch sử – Thành cổ Châu Sa. Nằm lặng lẽ tại xã Tịnh Châu, cách trung tâm thành phố chỉ khoảng 7km, thành cổ Châu Sa không chỉ là một trong những di tích kiến trúc quân sự độc đáo còn sót lại của người Champa, mà còn là một phần ký ức sống động về một thời kỳ rực rỡ đã từng hiện diện trên mảnh đất này.

Vị trí địa lý và giá trị lịch sử

Thành cổ Châu Sa thuộc địa phận xã Tịnh Châu, Sơn Tịnh, TP. Quảng Ngãi, phía nam giáp sông Trà Khúc. Với vị trí chiến lược, nơi đây từng là một pháo đài quân sự quan trọng của vương quốc Champa, bảo vệ vùng đất phía nam trước sự xâm lấn của các thế lực bên ngoài.

Theo các tài liệu khảo cổ và nghiên cứu lịch sử, thành được xây dựng vào khoảng thế kỷ IX - X, thời kỳ vương quốc Champa đạt đến đỉnh cao phát triển về cả quân sự, kiến trúc và văn hóa. Điều đặc biệt là thành Châu Sa không xây bằng đá như nhiều di tích Chăm khác, mà được đắp hoàn toàn bằng đất – điều này tạo nên nét riêng biệt và độc đáo trong kiến trúc của người Chăm cổ ở khu vực miền Trung Việt Nam.

Cấu trúc và kiến trúc độc đáo

Thành cổ có hình chữ nhật, chu vi khoảng 2.000m, với chiều dài 580m và chiều rộng 540m. Các bờ thành được đắp chủ yếu bằng đất sét, cao trung bình từ 4 – 6m, mặt thành rộng 5-8m. Thành có 5 cổng ở 5 hướng Đông – Tây – Nam – Bắc – Tây Nam, được thiết kế khéo léo để thuận tiện cho giao thương và phòng thủ.

Bên trong khu vực thành, nhiều dấu tích kiến trúc Chăm cổ từng tồn tại như: nền móng tháp, gạch Chăm, các mảnh gốm sứ, vật dụng sinh hoạt… được tìm thấy qua các đợt khảo cổ. Những phát hiện này không chỉ khẳng định tầm quan trọng chiến lược của Châu Sa trong hệ thống phòng thủ của Champa, mà còn cho thấy một đời sống sinh hoạt và văn hóa phát triển phong phú đã từng hiện hữu tại đây.

Di tích giữa lòng đô thị – Ít người biết nhưng mang giá trị văn hoá lịch sử

Dù mang giá trị lịch sử – văn hóa đặc biệt, nhưng Thành cổ Châu Sa lại chưa được nhiều người biết đến. Một phần bởi khu vực này chưa được khai thác mạnh về mặt du lịch, một phần do sự phát triển nhanh của đô thị hóa đã khiến di tích bị thu hẹp, lẫn khuất giữa nhà cửa, ruộng vườn.

Chính điều đó lại vô tình mang đến cho Châu Sa một vẻ đẹp riêng – vẻ đẹp của sự mộc mạc, nguyên bản và ít bị tác động bởi thương mại hóa. Du khách đến đây không chỉ được chiêm ngưỡng một công trình kiến trúc cổ, mà còn có thể cảm nhận được sự giao thoa giữa hiện tại và quá khứ – khi bức tường thành xưa vẫn đứng sừng sững giữa cánh đồng lúa xanh rì hay lũy tre làng rì rào gió thổi.

Cần bảo tồn và phát huy giá trị văn hoá

Hiện nay, Thành cổ Châu Sa đã được công nhận là Di tích Quốc gia, nhưng các hạng mục bảo tồn vẫn còn khá hạn chế. Nhiều chuyên gia cho rằng, với giá trị lịch sử – khảo cổ – văn hóa đặc biệt, di tích này cần được đầu tư nghiên cứu và bảo tồn một cách bài bản hơn. Đây không chỉ là việc gìn giữ quá khứ, mà còn là nguồn tư liệu quý giá cho việc nghiên cứu về vương quốc Champa và lịch sử vùng đất Quảng Ngãi.

Đồng thời, nếu được quy hoạch hợp lý, kết nối với các điểm du lịch lân cận như Khu lưu niệm cố Thủ tướng Phạm Văn Đồng, khu chứng tích Sơn Mỹ, núi Thiên Ấn, thì thành cổ Châu Sa hoàn toàn có thể trở thành điểm dừng chân lý tưởng cho những ai yêu thích khám phá văn hóa – lịch sử.

Thành cổ Châu Sa không chỉ là một công trình đất đơn thuần, mà là minh chứng sống cho sự tồn tại và phát triển rực rỡ của văn minh Champa trên đất Quảng Ngãi. Dù ít người biết đến, nhưng nơi đây vẫn âm thầm kể câu chuyện ngàn năm qua từng viên đất, từng lối mòn quanh bờ thành.

Nếu bạn là người yêu lịch sử, thích khám phá những điều xưa cũ ẩn sâu trong lòng phố thị, thì hãy một lần ghé thăm Châu Sa – để lắng nghe quá khứ vọng lại, để thấy rằng giữa hiện đại vẫn có những giá trị trường tồn cùng thời gian.